Nowruzyň şanyna ählihalk dabaralary - 1 bölüm

 

Türkmenistan Halkara Nowruz gününi — Milli bahar baýramyny uly ruhubelentlik bilen garşylady. Bu baýramyň hormatyna Nowruz ýaýlasynda ägirt uly öýüň görnüşinde gurlan “Türkmeniň ak öýünde” däp bolan toý dabaralary ýaýbaňlandy.

Ýurdumyzyň bu künjegi özünde gadymy medeniýetleriň gatlaklaryny saklaýar: hut Ahalyň dag eteklerinde ilkinji ekerançylar ak bugdaýy ýetişdirip ugrapdylar, türkmeniň rowaýata öwrülen ahalteke bedewleri hut şu mekandan gözbaş alýarlar. Şu gün irden bu ýere özünde abadançylygy, adamlaryň arasyndaky ylalaşygy, hoşniýetliligi hem-de dostlugy alamatlandyrýan baharyň we tebigatyň oýanyşynyň hormatyna guralan dabara ähli myhmanlar hem-de baýramçylyga gatnaşyjylar geldiler.

Ýurdumyzda «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» diýen şygar astynda geçýän şu ýylda Nowruz asyrlaryň ilçisi hökmünde iki eýýamy — rowaçlygyň hem-de hyzmatdaşlygyň alamatyna öwrülen giň yklymyň rowaýata öwrülen durmuş gan damary dörän we hereket eden hem-de bu taryhy kerwen ýolunyň häzirki zaman görnüşinde täzeden dikeldilýän biziň günlerimiziň eýýamlaryny birleşdirdi. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň halkara jemgyýetçilik tarapyndan, ozaly bilen hem, durmuşa geçirilmegi üçin Türkmenistan tarapyndan anyk ädimlere beslenen möhüm halkara başlangyçlary hut şuňa hem gönükdirilendir.

Munuň özi diňe bir ulag ulgamy boýunça başlangyçlar däl-de, eýsem, türkmen Lideri tarapyndan ýurtlaryň we halklaryň arasynda özara gatnaşyklary giňeltmek, ajaýyp planetamyzyň gülläp ösmeginiň bähbidine ählumumy we doly howpsuzlygy üpjün etmek üçin öňe sürlen ähli tekliplerdir. Nurana Nowruz baýramynyň dabaralandyrylmagynyň şanyna myhmansöýer türkmen topragynda şu günki çäreler bu dabaralaryň ajaýyp beýanyna öwrüldi.

Hormatly Prezidentimiz bu ýere dikuçarly geldi, soňra özüni garşylan hökümet agzalary, Mejlisiň, ministrlikleriň we pudak edaralarynyň, jemgyýetçilik guramalarynyň, Türkmenistanda işleýän diplomatik wekilhanalaryň ýolbaşçylary bilen bilelikde, Nowruz ýaýlasyndaky meýdança ugrady.

Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowy we myhmanlary ýoluň iki gyrasynda hatara duran elleri baýdakly we şarly talyplar hem-de mekdep okuwçylary, hormatly ýaşulular, Ahal welaýatynyň we paýtagtymyzyň ýaşaýjylary, ýurdumyzyň dürli künjeklerinden baýramçylyga gelenler mübäreklediler. Bu ýerde daşary ýurtly myhmanlaryň arasynda Owganystanyň, Tatarystanyň (Russiýa Federasiýasy), Özbegistanyň, Gyrgyzystanyň, Türkiýäniň, Gazagystanyň, Täjigistanyň, Eýranyň wekilleri bar.

Däp bolşy ýaly, baýramçylyk meýdançasyna Amerikanyň Birleşen Ştatlaryndan, Awstraliýadan, Beýik Britaniýadan, Fransiýadan, Norwegiýadan, Singapurdan we beýleki ýurtlardan syýahatçylar hem geldiler, bahar paslynda olaryň sany has artýar. Olar üçin bu baýramçylyk özboluşly däpleriň hemmesini — zähmet dessurlaryndan başlap, döredijilik we aşpezlik sergilerini synlap, toý dabarasyna gatnaşyp, muzeý taryhyna, halkyň kalbyna aralaşmak mümkinçiligini başdan geçirmek bolup durýar.

Şeýle hem Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň, Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygynyň, Şanhaý Hyzmatdaşlyk Guramasynyň halkara synçylary baýramçylygyň myhmanlary boldular, olar Mejlisiň deputatlarynyň, halk maslahatlarynyň we Geňeşleriň agzalarynyň öňde boljak saýlawlaryna monitoringi amala aşyrmak üçin ýurdumyza geldiler.

Ýaýlada gündogar ertekilerini ýatladýan ajaýyp şäherçe özüniň ähli öwüşginlerini ýaýbaňlandyrdy. Giň sähra şatlykly baýramçylyk üçin ägirt uly sahna öwrüldi, türkmen obasynyň aýrylmaz gymmatlyklarynyň esasynda döredilen, Türkmenistanyň çäginden geçen Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen köp sanly gyzgalaňly söwda şäherçeleri bolsa onuň bezegine öwrüldi...

Gülşen köpöwüşginli joşgunly türkmen toýy Täze günüň, gündogar senenamasy boýunça Täze ýylyň gelendigini jar edýän aýdymlary bilen Köpetdagyň etegine röwşenlik çaýdy. Aýdymlar ýaňlanyp, myhmanlaryň öňünde döredijilik toparlarynyň folklor-horeografik çykyşlary ýaňlandy. Gyzlar hemmeleri şu gün bag oturtmak dabarasy bilen başlanan nurana baýramçylyga çagyryp, däp bolan duz-çörek, toý pişmesini, süýji tagamlary hödürleýärler.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow öz egindeşleri bilen ýowaryň geçiriljek ýerine tarap barşyna ýol ugrunda ýurdumyzyň ekerançylary üçin jogapkärli döwrüň gelendigini, Milli bahar baýramynyň dabaralandyrylýan günlerinde geljekki bol hasylyň binýadyny döredýän meýdan işlerine badalga berilýändigini aýtdy.

Gowaçanyň we beýleki ekinleriň ekişine girişilýän günlerde köpçülikleýin bag nahallaryny oturtmak boýunça ählihalk ýowarynyň gowaça ekişi bilen gabat gelmeginiň aýratyn many-mazmuny bardyr, ol halkymyzyň asylly däbine öwrüldi diýip, milli Liderimiz sözüni dowam etdi. Döwlet Baştutanymyz şu günki wakalaryň ähmiýeti barada aýtmak bilen, geçirilýän çäreleriň diňe bir ýurdumyzyň keşbini gözelleşdirmek bilen çäklenmän, ýaşamak üçin amatly daşky gurşawy döretjekdigini hem-de türkmenistanlylar üçin ekologiýa howpsuzlygyny pugtalandyrjakdygyny belledi.

Milli Liderimiz güllere beslenen çemenzarlyklaryň gözelliklerini synlap, tokaý zolaklaryny döretmek boýunça asylly başlangyjyň halkymyz tarapyndan ruhubelentlik bilen goldanylandygyny hem-de köpçülikleýin häsiýete eýe bolandygyny kanagatlanma bilen belledi. Hormatly Prezidentimiz köpçülikleýin bag ekmek çäresiniň ýaşlara zähmet terbiýesini bermekde uly ähmiýete eýe boljakdygyna ynam bildirip, agaç nahallaryna göwnejaý ideg etmegi tabşyrdy.

Milli Liderimizi köp sanly ýowara gatnaşyjylar garşylaýarlar, olaryň hatarynda ministrlikleriň we pudak edaralarynyň, jemgyýetçilik guramalarynyň wekilleri, ýaşlar bilen birlikde, hormatly ýaşulular hem-de kümüş saçly eneler hem bar. Olar asylly işe ak pata berýärler, çünki türkmenlerde gadymdan bäri agaç nahalyny oturtmak sogap iş hasaplanylýar.

Ýowarlary geçirmek asylly däbe öwrüldi. Şeýle çäreler umumy möhüm ähmiýetli işe dahylly bolmaga çalyşýan adamlary birleşdirýär. Baýramçylyk gününde açyk howada ildeşlerimiz örän peýdaly durmuş çäresini ýerine ýetirip, özlerini uly we agzybir maşgalanyň bir bölegi hökmünde duýýarlar.

Her ýyl geçirilýän köpçülikleýin bag ekmek çäresi türkmen jemgyýetiniň ekologiýa medeniýetiniň derejesiniň ýokarlanmagyna türkmen halkynyň mähriban Diýarymyzy bagy-bossanlyga öwürmek baradaky arzuwyny hasyl etmäge ýardam berýär. “Bag — dünýäniň bezegi” diýlip, halk pähiminde aýdylýar. Beýik türkmen nusgawy şahyry we akyldary Magtymguly Pyragy gül-gülzarly bagy-bossanlygy gymmatly baýlyk bilen deňeşdiripdir.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýygnananlar bilen mähirli salamlaşyp, bag ekmek üçin taýýarlanan ýere barýar. Bu ýerde milli Liderimiz ýaş tut nahalyny oturdyp, köpçülikleýin bag ekmek möwsümine badalga berýär. Döwlet Baştutanymyzyň başlangyjyna ýygnananlar agzybirlik bilen goşulýarlar. Halk hojalygynyň ähli pudaklarynyň wekilleri, şeýle hem Türkmenistanda işleýän diplomatik düzümiň wekilleri we ýurdumyzyň daşary ýurtly myhmanlary türkmen topragynyň rysgal-berekedini artdyrýan bu asylly işe goşuldylar.

Tut agaçlarynyň köpçülikleýin ekilmegi Beýik Ýüpek ýolunyň ady bilen sazlaşykly utgaşýar. Adamzat siwilizasiýasy möçberinde ägirt uly bu ýoly gaýtadan dikeltmek bilen, ýurdumyz tut agajynyň ýapragynyň esasynda işlenip taýýarlanylýan ýüpek matanyň adyndan gelip çykýan taryhy many-mazmuna eýe bolan nyşany dikeltmek üçin hem ähli şertleri döredýär. Şol sebäpli hem tut agajynyň 2018-nji ýylyň bag ekmek çäresiniň “baş gahrymanlarynyň” biri hökmünde bolmagy ýurdumyzda yglan edilen “Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi” şygary bilen kybaplaşýar.

Agaç nahallaryny oturtmak işinden başga-da, tutuş ýurdumyz boýunça öňden ösüp oturan baglara ideg etmek işleri hem guraldy. Mälim bolşy ýaly, geçen ýylyň oktýabr aýynda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda Ahal welaýatynyň Nowruz ýaýlasynda “Türkmeniň ak öýi” dabaraly ýagdaýda açyldy we agaç nahallaryny oturtmak boýunça nobatdaky ekologiýa çäresine badalga berildi.

Häzirki wagtda Türkmenistanda bu köpýyllyk işiň aýdyň netijeleri görünýär — ýurdumyzyň dürli künjeklerinde giň meýdanlarda ynsan eli bilen döredilen tokaýlyklar ýaýylyp gidýär. Şol ýerdäki agaçlaryň sany onlarça milliondyr. Giň tokaý zolaklary her bir şäheriň, ilatly ýeriň töwereginde peýda bolýar, ak mermerli paýtagtymyzyň töwereginde, Köpetdagyň eteginde bagy-bossanlyklar döredilýär.

Tokaý zolaklaryny döretmek işi hormatly Prezidentimiziň ýörite Kararlary bilen kadalaşdyrylýar. Diýarymyzy bagy-bossanlyga öwürmek işiniň barşy hem milli Liderimiziň hemişe üns merkezinde durýar, bu mesele Ministrler Kabinetiniň mejlislerinde hem-de wideoşekilli iş maslahatlarynda ara alnyp maslahatlaşylýar.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň Kararyna laýyklykda, 2018-nji ýylda jemi 3 million düýp agaç nahaly: Ahal welaýatynyň Ak bugdaý hem-de Bäherden etraplarynyň aralygynda saýaly, pürli, miweli baglaryň we üzümiň 1,5 million düýp nahaly, welaýat merkezleriniň we şäherleriniň eteklerinde hem şonça möçberde agaç nahallary ekiler. Bu işi amala aşyrmak ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, welaýatlaryň hem-de Aşgabat şäheriniň häkimlikleriniň üstüne ýüklenildi.

Agaç nahallarynyň dürli görnüşlerini ekmek üçin niýetlenen meýdanlaryň öz wagtynda arassalanylmagy hem-de nahallaryň sanynyň takyk paýlanylmagy, çukurlary taýýarlamagyň düzgünleri, topragyň ýeterlik derejede suw hem-de organiki dökünler bilen üpjün edilmegi bag nahallaryny agrotehniki talaplara laýyklykda ekmek üçin zerur talap bolup durýar.

Şu gün giň möçberli bag ekmek möwsümine badalga berildi. Bu ýerde, Nowruz ýaýlasynda 15 gektar meýdanda tut nahallary, 5 gektar meýdanda bolsa miweli agaçlaryň nahallary oturdyldy.

Tut agajynyň edenli köki bolup, onuň beýikligi 10 — 35 metre ýetýär. Tut agajy 200 — 500 ýyl ýaşaýar. 4 — 6 ýyllyk tut agaçlarynda miwe hasyly — tudana peýda bolýar. Tudana anemiýa, angina, tonzillit, stomatit, aşgazan-içege, pnewmaniýa, bronhit we beýleki keseller bejerilende ulanylýar.

Orta Aziýada melhemlik häsiýetleri üçin tut agajyny agaçlaryň şasy we onuň miwesini şa ir-iýmişi diýip atlandyrýarlar. Miwesinde güýçli tebigy antioksidantlaryň — karotiniň, C we E witaminleriniň, seleniň bolmagy köp sanly kesellerden saplanmaga kömek edýär.

Hünärmenleriň tassyklaýşy ýaly, hatda iň döwrebap himiki barlaghana hem, tebigatdaky ýaly, şeýle kämil we düzümi boýunça dürli birleşmeleri sintezirlemäge ukyply däldir. Tebigat özüniň “ýaşyl laboratoriýalarynda” emeli ýol bilen döretmek mümkin bolmadyk maddalary öndürýär. Köp agaçlaryň we gyrymsy agaçlaryň miweleri bolsa, bilşimiz ýaly, adamyň kesellere garşy durmak ukybyny pugtalandyrmaga, dürli kesellerden saplanmaga ýardam berýär.

Tut agajy köp halatlarda landşaft — seýilgäh arhitekturasynda ýaşyl element hökmünde giňden ulanylýar. Şäherleriň köçeleriniň ugrunda, seýilgählerde we dynç alyş ýerlerinde tut agaçlary köpçülikleýin ekilýär.

Tut agajynyň ýapraklary ýüpek gurçugy üçin esasy iýmit bolup hyzmat edýär. Ýüpek gurçugynyň pileleri tebigy ýüpek matalary öndürmek üçin peýdalanylýar. Tuduň agajy hem örän gymmatly serişdedir. Aziýa ýurtlarynda tut agajy saz gurallaryny ýasamak üçin hem giňden ulanylýar. Hil häsiýetleri boýunça bu berk we agyr agaç gurluşyk we timarlaýyş serişdesi hökmünde hem peýdalanylýar.

Miweli agaçlar barada aýdylanda bolsa, olar mähriban Diýarymyzyň dürli künjegine gaýtalanmajak gözellik çaýyp biler. Miweli agaçlar ýylyň ähli pasyllarynda täsin görnüşi bilen özüne çekijiligini ýitirmän saklaýar. Miweli agaçlaryň bezeg görnüşleriniň hem köpüsi bar. Geljekde olaryň giňden ulanylmagy ýylyň islendik paslynda Nowruz ýaýlasyny bezär.

Geçirilýän işleriň möçberleri haýran galdyrýar, çünki tokaý zolaklary öň boşap ýatan ýerlerde peýda bolýar. Giň gerimli bag ekmek maksatnamasynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegi howanyň üýtgemeginiň ýaramaz täsirine garşy göreşmek işine saldamly goşantdyr, çünki ýaşyl zolaklar ýurduň ilaty üçin amatly howa ýagdaýyny döredýär.

Ekologiýa abadançylygyny üpjün etmegiň bähbidine kabul edilen we üstünlikli durmuşa geçirilýän Türkmenistanyň Milli tokaý maksatnamasyna bu babatda möhüm orun degişlidir. Bu resminamada okgunly ösýän senagat düzümi, ulag kommunikasiýalarynyň giň ulgamy, şäherleriň hem-de täze ilatly ýerleriň çalt gurulmagy bilen birlikde ýaşyl zolaklaryň döredilmegi göz öňünde tutulýar.

Bu iri maksatnamanyň çäklerinde giň möçberli bag ekmek işleri alnyp barylýar. Bu işe ýurdumyzyň ähli ilaty uly höwes bilen goşulýar. Şunda ekinleri suwarmagyň suw tygşytlaýjy tehnologiýalary giňden ulanylýar.

Tutuş ýurdumyz boýunça ählihalk ýowaryna 377 müň 572 adam gatnaşdy, 445 müň 130-dan gowrak düýp agaç nahaly ekildi. Aşgabat şäheri boýunça bu asylly işe gatnaşanlaryň sany 45 müň 672 adama barabar boldy, 198 müň 220 düýp agaç nahaly oturdyldy. Welaýatlarda bag ekmek işine 331 müň 900 adam gatnaşdy. Olar agaç nahallarynyň 246 müň 911 düýbüni ekdiler we ösüp oturan agaçlara ideg etdiler.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe giň möçberli maksatnamalaryň üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde, güneşli Diýarymyz ýaşyl jülgeleriň, ajaýyp seýilgähleriň hem-de gür bagly tokaýlaryň mekanyna öwrülýär. Olar täzelenişiň we ösüşiň janly nyşanlarydyr.